Biohemija

(PLT), krvne pločice - omogućavaju zajedno sa drugim faktorima koagulacije zaustavljanje krvarenja posle povrede krvnog suda. MPV (Mean Platelet Volume) - prosječna zapremina trombocita PCT (Platecrit) - zapreminski udeo trombocita u jedinici pune krvi PDW (Platelet Distribution Width) - raspodela eritrocita po zapremini. Uzorak: eK Metoda: FCM Vrijeme izdavanja: 1hDescription

Leukociti (White Blood Cell, WBC) - bijela krvna zrnca, predstavljaju odbranu organizma. Povećani su u slučaju infekcija, zapaljenskih procesa, leukemija, malignih bolesti i dr. Neka fiziološka stanja kao što su trudnoća, fizički napor, obilan obrok i stres dovode do blagog porasta broja leukocita. Smanjen broj leukocita sreće se kod terapije citostaticima, virusnih infekcija i nekih naslednih bolesti. LEUKOCITARNA FORMULA predstavlja međusobni odnos pojedinih vrsta leukocita i njihov relativni brojčani odnos: Neutrofilni segmentirani granulociti – u akutnim bakterijskim infekcijama javlja se povećan broj leukocita sa povećanim procentom neutrofilnih granulocita. Limfociti - kod virusnih infekcija broj leukocita se smanjuje uz povećanje procenta limfocita, kod dijece fiziološki preovlađuju. Eozinofilni granulociti – povećan broj se javlja kod infekcija nekim bakterijama i parazitima, alergijskih stanja, psorijaze, gastrointestinalnih bolesti. Bazofilni granulociti - povećan broj se sreće kod preosetljivosti na lijekove, hipotireoze, infekcija virusom gripa i varičele. Monociti - povećan broj monocita javlja kod infektivne mononukleoze. Uzorak: eK Metoda: FCM Vrijeme izdavanja: 1h

Vrijeme koagulacije (zgrušavanja) krvi predstavlja vreme od momenta uzimanja krvi do momenta njenog zgrušavanja, odnosno period u kome dolazi do formiranja koaguluma. Može biti produženo kod raznih poremećaja hemostaze. Uzorak: K Metoda: ručna Vrijeme izdavanja: 3h

Fibrinogen je protein akutne faze. Povećanje se može javiti kao prolazno (infekcije, trauma, infarkt miokarda, operacije) ili dugotrajno (neoplazme i hronični inflamatorni proces poput reumatoidnog artritisa). Afibrinogenemije i hipofibrinogenemije mogu biti urođene (hemoragijski sindrom neposredno po rođenju) ili stečene (usled oboljenja jetre, diseminovane intravaskularne koagulacije, povećane fibrinolitičke aktivnosti plazme (terapija streptokinazom, urokinazom). Uzorak: cP Metoda: KOAG Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Određivanje protrombinskog vremena (PV) služi za procjenu aktivnosti faktora koji učestvuju u spoljašnjem putu koagulacije krvi (I, II, V, VII, X) i indirektno odražava aktivnost sinteze proteina u jetri, gde se ovi faktori produkuju. Predstavlja vrijeme potrebno da se u određenoj količini dekalcifikovane plazme uz dodatak tkivnog tromboplastina i jona kalcijuma stvori koagulum. Svjetska zdravstvena organizacija preporučuje INR vrednost (International Normalized Ratio) za standardizovan rezultat. Vrednost International sensitivity index (ISI) se poredi sa referentnim tromboplastinom i na taj način se dobija rezultat. Indikacije su procjena hemostaze u preoperativnom toku, za kontrolu oralne antikoagulantne terapije, kao skrining test za detekciju deficijencije jednog ili više faktora koagulacije (urođene ili stečene usled poremećaja sintetske funkcije jetre, deficita vitamina K, prisustva specifičnih inhibitora faktora koagulacije). Uzorak: cP, odnos antikoagulansa i krvi mora biti tačno 1+9! Metoda: KOAG Vrijeme izdavanja: PV POCT odmah, PV 1h

aPTT testom se meri vreme koagulacije plazme nakon dodavanja parcijalnog tromboplastina i supstanci za aktivaciju kontaktnih faktora koagulacije. aPTT je test osetljiv na nedostatak aktivnosti svih faktora koagulacije (izuzev VII i XIII), kao i na prisustvo inhibitora koagulacije. aPTT se koristi za: procjenu hemostaze u preoperativnom toku, skrining urođenih i stečenih hemoragija, praćenje efekata terapije heparinom i kao skrining test za prisustvo lupus antikoagulansa. Pri tumačenju produženih vrednosti aPTT treba razmotriti bolesti jetre, nedostatak vitamina K, a ako su prisutni inhibitori koagulacije produženje aPTT može biti pogrešno protumačeno. Uzorak: cP Metoda: KOAG Vrijeme izdavanja rezultata: 2h

Trombinsko vrijeme je test koji mjeri vrijeme potrebno za formiranje ugruška u plazmi izdvojenoj iz uzorka krvi sa antikoagulansom, kojoj je dodat trombin. Može biti produženo u prisustvu heparina, fibrin degradacionih produkata, u deficitu faktora XII i/ili abnormalnom fibrinogenu. Indikacije su kontrola fibrinolitičke terapije (streptokinaze, urokinaze), praćenje terapije heparinom (pored aPTT) i dijagnoza hiperfibrinolize. Produženo je u a-, hipo- i disfibrinogenemiji, diseminovanoj intravaskularnoj koagulaciji, produkciji fibrin degradacionih produkata. Uzorak: cP Metoda: KOAG Vrijeme izdavanja: 3h

D-dimer je fibrinski fragment sačinjen od dva D domena povezana gama lancem. Predstavlja test izbora u hitnoj dijagnostici pacijenata sa sumnjom na trombozu dubokih vena (TDV) i plućnu emboliju. Povećane vrednosti D-dimera očekivane su i u stanjima kao što su diseminovana intravaskularna koagulacija (DIK), malignitet, sepsa, preeklampsija. Uzorak: cP Metoda: IT Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Lupus antikoagulans (LA) predstavlja pojavu u kome se autoantitijela vezuju za fosfolipide i proteine ćelijskih membrane. LA je član familije antifosfolipidnih antitela (AFA) koja se u cirkulaciji mogu naći posle infekcije i u tom slučaju obično ne izazivaju nikakve komplikacije. Međutim, AFA su često povezana sa autoimunim oboljenjima, pre svega sa antifosfolipidnim sindromom (AFS) koji se karakteriše trombozom u arterijskoj i venskoj cirkulaciji kao i komplikacijama u trudnoći, spontanim pobačajima. Detekcija LA ukazuje na povećan rizik za nastanak venskih i arterijskih tromboza, rekurentnih spontanih pobačaja, autoimunih oboljenja (SLE, AFS). Uzorak: cP Metoda: KOAG Vrijeme izdavanja: 3h

Sistemski lupus eritematodes (SLE) je neinfektivni inflamatorni sindrom koji primarno zahvata vaskularno i vezivno tkivo mnogobrojnih organa, što ima za posledicu raznolike i mnogobrojne lokalne i sistemske manifestacije. Karakterističan patohistološki nalaz je prisustvo lupus ćelija i prividno povezane ekstracelularne mase ružičaste boje, koja potiče od raspadnutih jedara (hematoksilinska tela). Uzorak: cP Metoda: MS Vrijeme izdavanja: 1d

Primena niskomolekulskih heparina (NMH) je veoma važna klinička mera kojom se postiže inhibicija faktora Xa i deluje profilaktički kod bolesnika sa umerenim i visokim rizikom za razvoj dubokih venskih tromboza i kao najteže komplikacije plućne embolije. Test anti-Xa je osetljiviji od aktiviranog parcijalnog tromboplastinskog vremena (aPTT) jer se njime mogu odrediti i veoma niske koncentracije standardnog heparina i NMH, koje ne dovode do produženja aPTT. Nakon subkutane aplikacije heparina pik anti-Xa se postiže nakon 4h i to vreme se preporučuje za uzorkovanje krvi. Uzorak: cP Metoda: KOAG Vreme izdavanja rezultata: 4h

Antitrombin III (AT-III) je važan regulator hemostaznog sistema sa svojstvima inhibitora serin-proteaza. Inhibitorna aktivnost AT-III se znatno povećava u prisutvu heparina, koji deluje kao njegov kofaktor, pri čemu dolazi praktično do trenutne blokade sinteze trombina (dejstvo AT-III je 1000 puta pojačano u prisustvu heparina). Niske koncentracije AT-III ukazuju na povećan rizik za razvoj tromboembolijske bolesti, prekomernu aktivnost prokoagulantnih faktora u koagulopatijama i bolesti jetre sa poremećenom sintetskom funkcijom. Određivanje AT-III se primenjuje pre započinjanja terapije heparinom, sumnje na urođenu ili stečenu deficijenciju AT-III, detekciju nejasnih tromboembolijskih kliničkih stanja i praćenje tokom supstitacione terapije. Uzorak: cP Metoda: SPF Vreme izdavanja rezultata: 4h

Protein C (PC) je vitamin K zavisni inhibitor koagulacije koji cirkuliše u obliku prekursora, dok se aktivacija u aktivnu antikoagulantnu serin-proteazu vrši pod dejstvom trombina. U svom aktivnom obliku PC ispoljava antikoagulantno i profibrinolitičko dejstvo kroz hidrolizu aktiviranih faktora Va i VIIIa. Deficijencija PC se dovodi u vezu sa nastankom tromboza, a pored urođene može biti i stečena (usled deficijencije vitamina K, tokom terapije oralnim antikoagulansima, trudnoće, diseminovane intravaskularne koagulacije, oboljenja jetre i određenih akutnih i hroničnih infekcija). Pri tome treba imati u vidu da su mutacije faktora V i faktora II najčešći uzroci naslijednog rizika od tromboze. Uzorak: cP Metoda: hromogena Vrijeme izdavanja: 7h

Protein S (PS) je kofaktor proteina C (PC), koji je vitamin K zavisni inhibitor koagulacije. PS stimuliše vezivanje PC za fosfolipidne komponente ćelijske membrane čime pojačava reakciju aktivnog PC sa faktorima V i VIII čak 30 puta. Deficijencija PS se dovodi u vezu sa nastankom venskih tromboza, a pored urođene može biti i stečena (usled deficijencije vitamina K, tokom terapije varfarinom, polnim hormonima i trudnoće, oboljenja jetre i određenih hroničnih infekcija). Deficit PS je uzročni faktor u određenom broju slučajeva diseminovane intravaskularne koagulacije (DIK), duboke venske tromboze (DVT) i plućne embolije (PE). Uzorak: cP Metoda: IT Vrijeme izdavanja: 7h

Aktivisani protein C je serin proteaza koja je prirodni antikoagulans koji inaktiviše faktor Va i faktor VIIIa. Normalno faktor Va se inaktiviše cijepanjem peptidne veze karboksilne strane arginina 506 koja je praćena sekundarnim cijepanjem arginina 306. Mutirani faktor V je inaktivisan cijepanjem na argininu 306, ali ovo cijepanje je deset puta sporije bez prethodnog cijepanja pozicije 506 koja je sprečena R506Q mutacijom. To je razlog zašto mutacija faktora V Leiden dovodi do pojave rezistencije na antikoagulantnu aktivnost APC (APCR). Rezistencija na aktivisani protein C (APCR) je povezana sa povećanim rizikom za razvoj trombofilija.Ova mutacija je najčešći uzrok naslijednih trombofilija i nalazi se kod 20% populacije sa dubokim venskim trombozama. APCR može biti i stečena (uslijed prisustva autoantitijela na aktivisani PC ili tokom primjene oralnih kontraceptiva). Indikacije su sumnja na trombozu i smanjena aktivnost faktora V (skrining test za mutaciju faktora V). Uzorak: cP Metoda: KOAG Vrijeme izdavanja: 7h

Antitijela na nativni insulin uglavnom pripadaju imunoglobulinima klase IgG1. Predstavljaju autoimuni marker destrukcije beta ćelija Langerhansovih ostrvaca pankreasa. Koriste se kao prediktivni marker diabetes mellitusa (DM) kod dijece. Obično su to prva antitela koja se detektuju godinama pre kliničke manifestacije prediabetesa i DM kod dijece. Ponekad se detektuju zajedno sa anti GAD antitelima i antitelima na tirozin fosfatazu (IA-2). Povišene vrednosti uz već povišene vrednosti anti-ICA antitela upućuju na razvoj DM tipa 1. Međutim, mogu se detektovati i kod zdravih osoba (1-8%), kod osoba koje nemaju DM, ali imaju neko drugo autoimuno oboljenje poput autoimunog tireoiditisa (30%) ili pacijenata sa hepatitisom C kod kojih se primenjuje terapija interferonom alfa (13%). Pri primeni ovog testa i tumačenju rezultata, vrlo je bitno znati da se antitela na insulin stvaraju na terapijski uneseni, čak i humani insulin. Testovi za određivanje ovih antitela ne mogu razlikovati antitela koja se stvaraju na endogeni insulin i antitela na egzogeni insulin. Zbog toga određivanje nije adekvatno po započinjaju primene terapije insulinom, već nakon dve nedelje. Uzorak: S Metoda: ELISA Vrijeme izdavanja rezultata: 1 dan

C-peptid je jednolančani polipeptid koji povezuje A i B lance insulina u prekursornoj molekuli proinsulina koja se čuva u sekretornim granulama beta ćelija pankreasa. Iz egzokrinog pankreasa C-peptid i insulin se sekretuju u ekvimolarnim količinama. Zadržavanje C-peptida u perifernoj cirkulaciji je duže u odnosu na insulin (više od 30 minuta, dok je za insulin 5 minuta). Određivanje C-peptida reflektuje sekreciju insulina iz pankreasa bolje nego određivanje samo koncentracije insulina. Određivanje C-peptida se koristi za ispitivanje funkcije beta ćelija pankreasa u različitim oboljenjima kao što su diabetes mellitus (DM) tip 1 i za postavljanje diferencijalne dijagnoze hipoglikemije. Niski nivoi C-peptida očekuju se kod DM tip 1 i latentnog autoimunog DM tip 2, pošto je sekrecija insulina smanjena u oba slučaja. Povećane vrednosti C-peptida se detektuju pri povećanoj aktivnosti beta ćelija pankreasa i insulinoma. Molarni odnos C-peptida i insulina se može koristiti za procijenu hepatičkog klirensa pošto je u insuficijenciji jetre metabolizam insulina poremećen što uzrokuje izuzetno visoku koncentraciju insulina u perifernoj cirkulaciji. Uzorak: S, dU Metoda: ECLIA Vrijeme izdavanja rezultata: 4h

Fruktozamin nastaje neenzimskim vezivanjem glukoze za albumin. Indikacije za određivanje fruktozamina su gestacijski diabetes mellitus, kod promene terapije, gde je potreban uvid u kraći vremenski period, kao i kada određivanje glikoziliranog hemoglobin ne daje pouzdane rezultate (hemolitičke i sideropenijske anemije, hemoglobinopatije, uremije). Za određivanje fruktozamina uzorak ne mora biti uzet našte, ali promena koncentracije serumskih proteina utiče na rezultat. Uzorak: S Metoda: SPF Vreme izdavanja rezultata: 4h

GAD antitijela na dekarboksilazu glutaminske kiseline su autoantitijela koja se mogu detektovati u krvi i 10 godina prije pojave kliničkih simptoma diabetes mellitusa tip 1. Kod odraslih osoba ova autoantitijela su pokazatelj latentnog DM tipa 1. Kako ostaju prisutna u cirkulaciji mnogo duže nego ICA, upućuju na postojanje autoimune forme DM, kada bolesnik ne reaguje na oralnu terapiju ili propisanu dijetu. Uzorak: S Metoda: ELISA Vrijeme izdavanja rezultata: 2 dana

Enzim galaktozo-1-fosfat-uridil-transferaza ili galaktokinaza se nalazi u jetri, eritrocitima, leukocitima i fibroblastima kože. Galaktozemija je naslijedna enzimopatija uslovljena deficitom ovog enzima zbog čega galaktoza ne može normalno da se metaboliše i posledično se urinom izlučuju veće količine. Klinička slika se može manifestovati različitim intenzitetom. Kod klasične forme oboljenja enzim je deficitaran u svim tkivima. U tipičnom obliku simptomi se javljaju 2-3 dana poslije ingestije mleka (povraćanje, proliv, uvećanje trbuha usled hepatomegalije, žutica, meteorizam, dehidratacija, hipoglikemija). Deficit galaktokinaze ne dovodi do simptoma u neonatalnom periodu i može proći nezapaženo sve do pojave katarakte. U blažim slučajevima bolest traje više meseci, odojče slabije napreduje, ima hepatosplenomegaliju bez žutice, razvija se ciroza, katarakta. Bez liječenja brzo se razvija disfunkcija jetre, pa se javljaju hipoproteinemija, edemi, ascites, sklonost krvarenju. Uzorak: eK Metoda: ENZ Vrijeme izdavanja rezultata: 14 dana

Glikozilirani hemoglobin se formira neenzimskim procesom vezivanja glukoze za hemoglobin proporcionalno koncentraciji glukoze u krvi. Glavna komponenta glikoziliranog hemoglobina koja se stvara je HbA1c (normalno oko 5% hemoglobina u cirkulaciji). HbA1c se određuje kod pacijenata sa diabetes mellitusom (DM) u cilju procene kvaliteta, tj. stepena kontrole koncentracije glukoze u dužem vremenskom periodu (2-3 meseca pre određivanja). Ova vrednost je jedinstven parametar jer ne zavisi od kratkotrajnih promena koncentracije glukoze u krvi. Vrijednosti glikohemoglobina se povećavaju sa godinama. Primena HbA1c je neadekvatna u slučaju hemolizne anemije (snižene vrednosti), sideropenijske anemije (povišene vrednosti), uremije (karbamil-Hb povećava vrijednosti). Uzorak: eK Metoda: IT Vrijeme izdavanja rezultata: 4h

Glukoza je glavni izvor energije za ljudski organizam i jedini izvor energije za mozak. Na njen nivo u krvi utiču prije svega hormoni pankreasa: insulin i glukagon. Pored toga na nivo glukoze u krvi utiču i drugi hormoni poput hormona rasta, glukokortikoida, adrenalina. Diabetes mellitus (DM) je grupa metaboličkih poremećaja čija je zajednička karakteristika hiperglikemija, koja nastaje kao posljedica poremećaja lučenja i/ili djejstva insulina. Dijagnoza DM se postavlja određivanjem koncentracije glukoze u krvi. Međutim, ovo je indirektni način postavljanja dijagnoze, jer je povećana koncentracija glukoze u krvi samo posledica poremećaja koji postoji, ali nije njegov uzrok. Krv za merenje koncentracije glukoze treba uzimati ujutru, nakon noćnog gladovanja (najmanje 8h bez unosa kalorija). Hiperglikemija može da se javi i kod neoplazmi pankreasa, hipertireoidizma i hiperfunkcije kore nadbubrežne žlezde. Hipoglikemija može biti posljedica terapije insulinom ili različitih bolesti jetre, urođenih deficita enzima, neonatalnog respiratornog sindroma, insulinoma, nepankreasnih neoplazmi, septikemije. Pad nivoa glukoze do kritičnog nivoa (2,5 mmol/L) vodi disfunkciji centralnog nervnog sistema, mišićnoj slabosti, nedostatku koordinacije i mentalnoj konfuziji. Uzorak: S, U Metoda: SPF Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Od nasljednih hemoliznih anemija, najčešća je ona koji nastaje usled smanjene aktivnosti intraeritrocitnog enzima G6PD. Akutna hemoliza uzrokovana deficitom enzima G6PD je rasprostranjena kod mediteranskih naroda (5-40%) i kod američkih i afričkih crnaca (2-13%). Gen za G6PD je smešten na hromozomu X, tako da se bolest prenosi kao X-vezano nasljeđe, žene su heterozigotni ili homozigotni nosioci ove anomalije. Muškarci mogu biti ili homozigoti ili uopšte nemaju ovaj deficit. Ovaj enzim učestvuje u procesu oksidativne glikolize u eritrocitima. U slučaju smanjene aktivnosti ovog enzima u eritrocitima nema dovoljno redukcionih supstanci (glutation, NADPH) što dovodi do oksidacije sulfhidrilnih grupa globina, do denaturacije hemoglobina, i stvaranja Heinz-ovih telašaca u citoplazmi eritrocita. Ovakvi eritrociti podležu hemolizi koju obično izaziva unos oksidativnih supstanci (askorbinska kiselina, antimalarici, sulfonamidi). Infekcije i posebne vrste namirnica takođe imaju oksidativno dejstvo. Pri unosu boba (Vicia fava) dolazi do teške slike hemolize (favizam). Ovo stanje se ispoljava isključivo u osoba mediteranskog podneblja, kao i u porodicama gde postoji pored deficita G6PD još neki genetički poremećaj. Prevencija se sastoji u izbjegavanju unosa oksidativnih supstanci i konzumacije boba, a terapija u davanju transfuzija eritrocita onda kada je to indikovano. Uzorak: eK Metoda: SPF Vrijeme izdavanja rezultata: 14 dana

Antigen pankreasnih ostrvaca (Iclet-cell antigen Thyrosin phospahtase, IA-2) pripada proteinskoj familiji tirozin fosfataza koje su odgovorne za prenos signala unutar ćelija. Ovaj transmembranski protein je smešten u sekretornim granulama beta ćelija pankreasa, kao i u drugim peptid produkujućim endokrinim ćelijama i u sekretornim granulama neurona centralnog nervnog sistema, hipofize i autonomnih ganglija. Anti IA-2 antitela prepoznaju epitope citoplazmatskog C-terminalnog domena ovog proteina. Pošto se anti IA-2 pojavljuju u cirkulaciji pre pojave simptoma smatraju se prognostičkim markerom. Pacijenti sa subklasom IgG antitela imaju manji rizik za razvoj DM. Zbog toga se preporučuje da se određuju subklase imunoglobulina u proceni rizika. Za procenu rizika za razvoj DM uobičajeno se istovremeno određuju anti IA-2 antitela, anti-GAD antitela (glutamic acid dexarboxylase, GAD) i antitela na insulin (insulin autoantibodies, IAA) kojim se detektuje veći procenat pacijenata sa DM nego samo određivanjem ICA (islet cell antibodies, ICA). U pre-dijabetičnoj fazi anti IA-2 antitela se pojavljuju kasnije u odnosu na anti-GAD antitela. Uzorak: S Metoda: EIA Vreme izdavanja rezultata: 14 dana

ICA - antitijela protiv pankreasnih ostrvaca (islet cell antibodies, ICA) su usmjerena na antigen prisutan u citoplazmi endokrinih ćelija Langerhansovih ostrvaca pankreasa i smatraju se najosetljivijim i najspecifičnijim testom za otkrivanje DM tipa 1 (zlatni standard). Ova antitijela se detektuju u 90% slučajeva novodijagnostikovanih pacijenata sa DM tip 1. Uzorak: S Metoda: IFT Vrijeme izdavanja rezultata: 14 dana

Insulin je polipeptidni hormon molekularne mase 6000 kDa, sastavljen od dva različita lanca A i B koji su povezani disulfidnim vezama. Insulin nastaje iz prekursora proinsulina u beta ćelijama pankreasa. U proinsulinu, A i B lanci su povezani C-peptidom. Insulin i C-peptid deponuju se u sekretornim granulama ćelija pankrasa, a onda sekretuju. Povećane vrijednosti insulina nađene su kod gojaznih osoba, Kušingovog sindroma, oralnih kontraceptiva, akromegalije, insulinoma i hipertireoidizma. Sniženi nivoi insulina nađeni su kod diabetes mellitusa (u ranoj fazi ove bolesti nije tako izraženo). Odrijeđivanje insulina se uglavnom vrši kod pacijenata sa simptomima hipoglikemije. Koristi se za dobijanje odnosa glukoza/insulin i za razjašnjavanje pitanja vezanih za sekreciju insulina kao što su OGTT, tolbutamidski, glukagonski ili test gladovanjem. Takođe je potrebno određivati ga kod pacijenata na insulinskoj terapiji insulinom nehumanog porekla. Uzorak: S Metoda: ECLIA Vrijeme izdavanja: 4h

Ovim testom se mjeri koncentracija glukoze (na zahtev ljekara i C- peptida i insulina) u odrijređenim vrijemenskim intervalima, a nakon oralnog unosa glukoze u vidu vodenog rastvora. • Test se izvodi ujutro. • četiri dana pre izvođenja testa pacijent ne sme (u dogovoru sa ljekarom) uzimati ljekove koji utiču na metabolizam glukoze. • tri dana pre izvođenja testa treba da se uzima hrana bogata ugljenim hidratima. • dvanaest sati prije izvođenja testa pacijent ne sme ništa jesti, pušiti, niti se fizički opterećivati. • pola sata prije izvođenja testa treba da se miruje. • tokom testa pacijent mora mirovati, ne sme ništa jesti, piti ni pušiti. - Uobičajena količina za odrasle osobe je 75g glukoze rastvorene u 300mL vode (po preporukama Svetske zdravstvene organizacije). Test traje 2h (meri se glukoza u 0, 30, 60, 90 i 120 minutu), ukoliko ljekar ne propiše drugačije. - Za djecu količina glukoze se određuje u odnosu na tjelesnu težinu djeteta (1,75g/kg TT). - Uobičajeno testiranje trudnica na gestacioni dijabet (GDM) izvodi se između 24-te i 29-te nedelje gestacije sa 50, 75 ili 100g glukoze (meri se glukoza u 0, 60, 120 i 180 minutu). Evaluacija GDM se treba raditi tek nakon 6 nedelja poslije porođaja. Ovaj test se ne smije raditi: • ako je nivo glukoze u dva prethodna, nezavisna ispitivanja za redom natašte veći ili jednak 7,8 mmol/L, ili ako se u bilo kojem pojedinačnom, slučajnom odrijeđivanju dobije vrednost veća ili jednaka 11,1 mmol/L; • dijabetičarima; • teškim bolesnicima (akutna bolest, trauma, hirurška intervencija, jak stres).

Piruvat (α-keto-propionska kiselina) je intermedijarni produkt metabolizma glukoze, ali je prisutan u manjoj količini i u hrani. Odrijeđivanje piruvata se primenjuje pri sumnji na tkivnu hipoksiju (neuromuskularni poremećaji, esencijalni mitohondrijalni poremećaji) i fizički stres prevashodno u domenu sportske medicine. Preporuka je odrijeđivanje laktata umesto piruvata, jer je piruvat manje stabilan, a laktat daje bolje pojašnjenje u diferencijalnoj dijagnozi neuromuskularnih poremećaja. Uzorak: fK Metoda: SPF Vrijeme izdavanja: 14 dana

Apo B se javlja u dve forme: apo B-100 i apo B-48. Apo B-100 se sintetiše u jetri i glavni je apolipoprotein VLDL, IDL i LDL, čineći približno 30%, 60% i 95% proteina u ovim lipoproteinima. Apo B-100 je neophodan za stvaranje i sekreciju VLDL iz jetre, ali je i ligand za specifičan LDL receptor preko kojeg se uklanja LDL čestica. LDL receptor je protein na površini ćelije preko kojeg se vezuju i internalizuju lipoproteini koji sadrže apo B-100 ili apo E. Apo B-48 je neophodan za sintezu hilomikrona. Kvantitativno određivanje apo B-100 se primjenjuje u cilju rane detekcije i procjene rizika razvoja ateroskleroze i kardiovaskularnih oboljenja. Uzorak: S Metoda: IT Vrijeme izdavanja rezultata: 4h

Apo E je glikoprotein bogat argininom koji se sintetiše u jetri i mozgu i njegove dve glavne uloge u metabolizmu su: transport lipida sa mesta njihove sinteze ili apsorpcije do tkiva gde se skladište i transport holesterola i drugih lipida do jetre radi ekskrecije. Apo E se uglavnom pojavljuje u tri najčešće izoforme (E2, E3, E4). U metabolizmu lipoproteina apo E potpomaže uklanjanje lipoproteina vrlo male gustine (VLDL) i hilomikrona, velikih lipoproteina koji su odgovorni za inicijalni transport lipida unetih hranom iz krvotoka do jetre. Prilikom procene kardiovaskularnog rizika kod pacijenata sa permanentno visokim nivoima holesterola i triglicerida nakon korigovane ishrane i promjene životnog stila, kao i kod pacijenata koji imaju ksantome i sumnju na tip III hiperlipoproteinemije, ponekad se zahteva genotipizacija apo E. Apo E genotipizacija se takođe primjenjuje kod pacijenata sa simptomima progresivne demencije. Uzorak: S Metoda: NEF Vrijeme izdavanja rezultata: 4h

Elektroforeza lipoproteina se primenjuje za fenotipizaciju primarnih dislipoproteinemija (familijarne hiperlipoproteinemije na osnovu klasifikacije po Fredrickson-u), dijagnozu poremećaja metabolizma lipida i evaluaciju rizika za razvoj ateroskleroze. Primenom elektroforeze, serumski lipoproteini se razdvajaju na osnovu dijametra, molekulske mase, gustine i odnosa lipida i apolipoproteina na slijedeće partikule: hilomikrone, lipoproteine vrlo male gustine (VLDL), lipoproteine intermedijarne gustine (IDL), lipoproteine male gustine (LDL) i lipoproteine velike gustine (HDL). Uzorak: S Metoda: elektroforeza Vrijeme izdavanja rezultata: 14 dana

Glavna uloga HDL holesterola u metabolizmu lipida je preuzimanje i transport holesterola iz perifernih tkiva i vraćanje u jetru u procesu koji se naziva reverzni transport holesterola (kardioprotektivni mehanizam). Lipoproteini su čestice sfernog oblika koje sadrže različite količine holesterola, triglicerida, fosfolipida i proteina. Osnovne klase lipoproteina su: hilomikroni, lipoproteini veoma male gustine (VLDL), lipoproteini male gustine (LDL) i lipoproteini velike gustine (HDL). Niske vrednosti HDL holesterola su povezane sa povećanim rizikom za razvoj KVB. Iako je niska koncentracija HDL holesterola nezavisan faktor rizika za nastanak ateroskleroze, ovo dejstvo se ispoljava samo uz uslov da je praćena povišenom koncentracijom LDL holesterola Određivanje HDL holesterola u serumu je veoma koristan parameter za identifikaciju pacijenata sa visokim rizikom. Uzorak: S Metoda: SFT Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

LDL holesterol je produkt VLDL čestica, obogaćen holesterolom i osiromašen trigliceridima i kao takav izvor je holesterola za sva periferna tkiva. Lipoproteini su čestice sfernog oblika koje sadrže različite količine holesterola, triglicerida, fosfolipida i proteina. Lipoproteini su klasifikovani na osnovu dijametra, molekulske mase, gustine i odnosa lipida i apolipoproteina na: hilomikrone, lipoproteine vrlo male gustine (VLDL), lipoproteine intermedijarne gustine (IDL), lipoproteine male gustine (LDL) i lipoproteine velike gustine (HDL). Ove čestice služe da bi solubilizovale i transportovale holesterol i trigliceride u plazmi. Različite klase lipoproteina imaju različite efekte na rizik za razvoj kardiovaskularnih bolesti (KVB). Kada koncentracija LDL holesterola preraste potrebe organizma, njegova povišena vrednost ima jak proaterogeni učinak. LDL holesterol je ključni faktor u patogenezi ateroskleroze i KVB, dok HDL holesterol ima protektivno dejstvo. Čak iako su vrednosti ukupnog holestrola u granicama preporučenih vrednosti, povišene vrednosti LDL holesterola mogu ukazati na povećan rizik za KVB. LDL holesterol je od svih lipoproteinskih čestica najviše povezan sa smrtnošću od KVB, a kombinacija povišenih vrednosti triglicerida i LDL holesterola predstavlja posebno visok rizik Uzorak: S Metoda: SFT Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Opšte: Holesterol je sastavni deo svih ćelijskih membrana, prekursor steroidnih hormona i žučnih kiselina. Ima veoma bitnu ulogu i neophodan je za normalno funkcionisanje organizma. Stanja praćena povišenom koncentracijom holesterola su povezana sa razvojem ateroskleroze i rizikom za kardiovaskularne bolesti (KVB). Delimično se unosi hranom, a veći deo se sintetiše u jetri. Budući da neprestano cirkuliše iz jetre do perifernih tkiva i obrnuto izmerena koncentracija holesterola u cirkulaciji je zapravo rezultat dinamičke ravnoteže. Holesterol se u serumu nalazi i u slobodnom obliku, ali i kao estar, tako da ukupna koncentracija označava zbir ova dva oblika holesterola. Vrijednost koncentracije u serumu može biti indikator funkcije jetre, intestinalne apsorpcije, predispozicije za koronarnu arterijsku bolest i funkcije tireoideje. Važan je za dijagnozu i klasifikaciju hiperlipoproteinemija. Stres, godište, pol, hormonska ravnoteža i trudnoća utiču na vrijednosti holesterola. Uzorak: S Metoda: SFT Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Lipidni status podrazumeva sledeće parametre: • Holesterol ukupan • HDL holesterol • LDL holesterol • Trigliceride • Faktor rizika (holesterol/HDL holesterol) • Indeks ateroskleroze (LDL holesterol/HDL holesterol Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja rezultata: 3h Napomena: potrebna je adekvatna priprema pre davanja uzorka krvi

Lipoprotein (a) (Lp (a), čini posebnu klasu lipoproteina, koju karakteriše strukturna sličnost sa LDL česticama (sadrže po jedan molekul apo B100). Ono što Lp (a) razlikuje od ostalih lipoproteina jeste apo (a) glikoprotein, koji pokazuje visoku strukturnu homologiju sa plazminogenom i usled toga se vezuje za ista vezna mesta kao i plazminogen, što ima za posledicu smanjenu sintezu plazmina i inhibiciju fibrinolize. Lp (a) iako sličan sa LDL-holesterolom, se metaboliše drugim putem pa na koncentraciju Lp (a) nije moguće uticati regulacijom ishrane ili primenom lekova. Zbog strukturne sličnosti Lp (a) sa plazminogenom, Lp (a) povezuje metabolizam lipida sa vaskularnom trombozom i fibrinolizom. Sposobnost Lp (a) da se deponuje u ekstracelularnom matriksu, zajedno sa potencijalnom interferencijom sa fibrinolitičkim mehanizmom sugeriše njegovu direktnu ulogu u aterogenezi. Povišena koncentracija Lp (a) se javlja u nefrotskom sindromu, nekontrolisanom dijabetesu, hipotireioidizmu, akutnom infarktu miokarda, cerebrovaskularnim bolestima, trudnoći. Snižena koncentracija Lp (a) se javlja u hipertireioidizmu, alkoholizmu, oboljenjima jetre, tokom primjene ljekova niacina, neomicina, steroidnih hormona. Indikacije su sumnja na poremećaj metabolizma lipida, pozitivna porodična anamneza na kardiovaskularne bolesti, diabetes mellitus tip II, hipertenzija, gojaznost. Uzorak: S Metoda: IT Vrijeme izdavanja: 4h

Lipoprotein X (Lp X) je bilijarni prekursor abnormalne forme LDL-a i uvećan je jedino u opstruktivnim bilijarnim poremećajima i kao atipičan protein može se detektovati u krvi jedino primenom elektroforeze proteina. Adekvatnija preporuka je određivanje žučnih kiselina u serumu. Uzorak: S Metoda: elektroforeza Vrijeme izdavanja: 14 dana

Trigliceridi su familija lipida koja se sastoji od glicerola i masnih kiselina. Najvećim delom se apsorbuju iz hrane. Endogeno se sintetišu iz ugljenih hidrata i masnih kiselina. Služe kao energetsko gorivo za obavljanje osnovnih životnih funkcija. Merenje koncentracije triglicerida je veoma važno za dijagnozu i kontrolu hipelipidemija. Ove bolesti su genetske ili mogu biti posledica diabetes mellitusa, nefroze ili poremećaja endokrine funkcije. Trigliceridi predstavljaju nezavisan faktor rizika za aterosklerozu i metabolički sindrom. Osobe sa hipertenzijom, gojazne osobe ili osobe sa dijabetesom nose veći rizik u odnosu na osobe koje ne poseduju ove faktore. Preporučuje se da sve osobe starije od 20 godina treba svakih pet godina da određuju ukupan HDL, LDL holesterol i trigliceride, zbog procene rizika od dobijanja koronarne bolesti. Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja: 3h

Alanin aminotransferaza (ALT) je enzim uključen u metabolizam aminokiselina. Nalazi se u brojnim tkivima, a najviše u jetri i bubrezima. Značajno povišene koncentracije u serumu mogu se javiti kod oboljenja jetre prije razvoja karakterističnih kliničkih simptoma kao što je žutica. Nivoi ALT koji su 15 puta veći od gornje referentne granice, uvijek su indikativni za akutnu hepatocelularnu nekrozu virusnog, toksičnog ili perfuzionog porekla. ALT ima veću dijagnostičku osjetljivost za hepatobilijarna oboljenja od aspartat aminotransferaze (AST) i smatra se pokazateljem parenhimalnog oboljenja jetre (specifična aktivnost ALT u jetri je 10 puta veća od one u srcu i skeletnim mišićima). Povišeni nivoi ALT mogu takođe da se detektuju u cirozi i ekstrahepatičnoj holestazi. Malo ili umjereno povećanje se nalazi posle unošenja alkohola ili uzimanja lijekova kao što su penicillin, salicilati ili opijati. U slučaju nedostatka vitamina B6 detektuje se smanjenje aktivnosti ALT. Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja: 3h

Alfa-amilaza predstavlja grupu enzima hidrolaza, koje katalizuju razlaganje polimernih ugljenih hidrata. Iako se nalaze u velikom broju organa i tkiva, u najvećoj koncentraciji se sintetišu u pankreasu i pljuvačnim žlezdama. Mjerenje aktivnosti alfa-amilaze je veoma važno u dijagnostici akutnog pankreatitisa i drugih oboljenja pankreasa, parotitisu, alkoholizmu, renalnoj insuficijenciji, virusnom hepatitisu, sarkoidozi. Reapsorpcija je značajno smanjena u prolaznom tubularnom oštećenju, u akutnom pankreatitisu, dijabetičnoj ketoacidozi, opekotinama, proteinurijama koje dovode do povećanog klirensa alfa-amilaze. Povišen nivo alfa-amilaze u serumu traje kratko, pa se mnogo tačnija informacija dobija određivanjem aktivnosti alfa-amilaze u urinu. Patološka aktivnost alfa-amilaze u urinu zadržava se danima, pošto se aktivnost u serumu već vratila u normalu. Određivanjem aktivnosti alfa-amilaze u urinu može se dokazati prisustvo makroamilazemije i u tom slučaju je aktivnost alfa-amilaze u urinu normalna u odnosu na serum. Povišene vrijednosti alfa-amilaze se detektuju i u akutnoj fazi parotitisa, opstrukciji salivarnog duktusa, ektopičnoj trudnoći, intestinalnoj opstrukciji. Snižena aktivnost alfa-amilaze je prisutna u uznapredovaloj cističnoj fibrozi, težim oboljenjima jetre, nakon pankreatomije, kod gojaznih osoba (zbog sniženih vrijednosti aktivnosti salivarne frakcije). Uzorak: S, U, dU Metoda: SPF Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Alkalna fosfataza (ALP), neutrofilna (leukocitna ALP). Leukocitna ALP se nalazi u neutrofilnim leukocitima i mijelocitima. Ispitivanje aktivnosti ovog enzima u ćelijama može ukazati na eventualno prisustvo infektivnog agensa i ćelijske proliferacije (“ćelijski stres”). Određivanje leukocitne ALP mikroskopiranjem iz razmaza krvi se primijenjuje za diferencijalnu dijagnozu hronične mijeloidne leukemije (HML), leukemoidnih reakcija (povišen broj leukocita koji nije uzrokovan infekcijom ili kancerom), esencijalne trombocitoze, mijelofibroze (poremećaj praćen formiranjem ožiljka u koštanoj srži), diferencijaciju policitemija (proliferacija sve tri ćelijske loze), aplastičnih anemija. Sniženje aktivnosti leukocitne ALP se detektuje u HML i aplastičnoj anemiji. Povišena je u mijelofibrozi, leukemoidnoj reakciji, policitemiji, esencijalnoj trombocitozi. Uzorak: eK (razmaz krvi) Metoda: MIKR Vrijeme izdavanja: do 14 dana

Alkalna fosfataza, ALP se sastoji iz grupe od najmanje pet tkivno specifičnih izoenzima. U humanom serumu se nalazi smješa enzima koji potiču iz kostiju, intestinalnog i hepatobilijarnog trakta. Kod mladih osoba većina aktivnosti potiče od koštane ALP uslijed intezivne aktivnosti osteoblasta tokom perioda rasta kostiju, a u trudnoći iz placente. Najčešći uzrok povišenja ALP su hepatobilijarna oboljenja u kojima čak i kod delimične opstrukcije dolazi do značajnog povećanja ALP, dok vrijednosti bilirubina još uvek mogu biti u referentnom opsegu. Drugi najčešći uzrok povišenja ALP su oboljenja kostiju (osteomalacija, rahitis usled nedostatka vitamina D, Paget-ova bolest, primarni tumori i metastaze u kostima). Povišen nivo ALP može poticati i od oboljenja kao što su multipli mijelom, akromegalija, renalna insuficijencija, hipertireoidizam, ektopična osifikacija, sarkoidoza, tuberkuloza ili fraktura kostiju. Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Arilsulfataza A je enzim koji razlaže sulfatide. Smanjenje ili potpuno odsustvo aktivnosti ovog enzima vodi taloženju sulfatida u organizmu. Deficit u mijelinskim omotačima perifernih nerava uzrokuje nagomilavanje cerebrozid-sulfatida. Sulfolipidi se nagomilavaju u jetri, bubrezima i drugim organima i dovode do methromatske leukodistrofije. Ovo oboljenje ima varijabilnu simptomatologiju i različit početak. Dijagnoza se postavlja na osnovu dokazivanja odsustva aktivnosti aril-sulfataza A u leukocitima i fibroblasima kože. Pregledom urina utvrđuje se povećano izlučivanje sulfatida. Uzorak: S Metoda: Fotometrija/SPF Vrijeme izdavanja: 14 dana

Aspartat aminotransferaza katalizuje interkonverziju aminokiselina i ketokiselina prijenošenjem amino grupe. AST je veoma rasprostranjen enzim u različitim tkivima uključujući jetru, srčani mišić, skeletne mišiće, mozak, bubrege, pluća, pankreas, a nalazi se i u eritrocitima i leukocitima. Najveće aktivnosti AST su utvrđene u srcu, jetri, mišićima i bubrezima. Oštećenje ovih organa može usloviti povećanu aktivnost AST u serumu. Određivanje AST je indikovano u dijagnozi, diferencijaciji i praćenju hepatobilijarnih oboljenja, infarkta miokarda i u oštećenjima skeletnih mišića. Takođe, nivoi AST mogu biti povišeni u virusnom hepatitisu i oboljenjima jetre udruženim sa hepatičnom nekrozom. Povišenje AST u odnosu na alanin aminotransferaza (ALT) ukazuje na teško oboljenje jetre, koje obično uključuje nekrozu. Kod jakog oštećenja, koje je obično akutno (trovanje organskim rastvaračima), nivo AST je viši u odnosu na ALT, što odgovara i samom odnosu u jetri. Povišenje nivoa AST može da se detektuje i u cirozi, ekstrahepatičnoj holestazi, progresivnoj muskularnoj distrofiji, dermatomiozitisu, akutnom pankreatitisu, hemolitičkim oboljenjima, gangreni, velikim oštećenjima mišića i emboliji pluća. Malo ili umereno povećanje AST može da se primeti poslije unošenja alkohola ili uzimanja ljekova (penicilin, salicilati, opijati). Kod akutnog hepatitisa registruje se viša aktivnost ALT od AST, jer u akutnom hepatitisu oštećenje zahvata samo citoplazmatični prostor iz kojeg se AST i ALT izlivaju u serum u približno jednakim količinama. Aktivnosti u serumu im se razlikuje zbog brže inaktivacije AST. Uzorak: S Metoda: SFT Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Kreatin kinaza, izoenzim CK-1. Kreatin kinaza (CK) je dimer koji se sastoji iz M (mišićne) i B (moždane) subjedinice. Postoje tri izoenzima: CK-1 (BB), CK-2 (MB) i CK-3 (MM). CK-1 se nalazi u mozgu, prostati, gastrointestinalnom traktu, plućima, mokraćnoj bešici, uterusu i placenti. Povišeni nivoi CK-BB se nalaze u moždanom udaru, karcinomu prostate i malih ćelija pluća, mada je aktivnost ovog izoenzima povišena i u slučaju drugih malignih stanja (dojke, ovarijuma, kolona, želuca). Utvrđena je korelacija između nivoa CK-BB i broja metastaza, kao i odgovora na hemoterapiju. Razlikuju se dva tipa makro-CK. Tip 1 makro-CK predstavlja visokomolekularni kompleks formiran od jednom izoenzima CK i imunoglobulina, a karakteriše ga specifičnost CK-BB. Makro-CK tip 1 se može javiti kod zdravih osoba, obično se javlja u ženskoj populaciji i osoba starijih od 50. godina. Klinički značaj ovog izoenzima još uvek nije sa sigurnošću razjašnjen, ali utvrđena je učestalija pojava u nekim autoimunim bolestima, hipotireoidizmu, miozitisu, kardiovaskularnim bolestima. Uzorak: S Metoda: gel elektroforeza Vreme izdavanja: 14 dana

Kreatin kinaza (CK). CK je dimer koji se sastoji iz mišićne M (muscle) i moždane B (brain) subjedinice. Postoje tri izoenzima: CK-1 (BB), CK-2 (MB) i CK-3 (MM). Kod zdravih osoba ukupna aktivnost CK potiče uglavnom od CK-MM. Mjerenje CK se primarno koristi u dijagnozi i tretmanu infarkta miokarda (IM). CK predstavlja najosetljiviji pokazatelj oštećenja mišića zbog čega je aktivnost CK u serumu uvek povišena ako postoji nekroza ili regeneracija mišića (Duschenn-ova muskularna distrofija-DMD, rabdomijeloza). Kod DMD aktivnost CK može biti povišena i 100 puta. Sa napredovanjem bolesti nivo serumskih enzima opada, pošto se mišićna vlakna zamenjuju masnim i fibroznim vlaknima, a umanjena fizička aktivnost dovodi do dovodi smanjenog izlučivanja enzima iz preostalih vlakana. Ukupna CK može takođe da bude povišena kod oboljenja centralnog nervnog sistema, kao što je Rey-ev sindrom gde povećane aktivnosti CK ukazuju na težinu encefalopatije. Hipotireoidizam je praćen mišićnom slabošću i povećanjem aktivnosti CK, koja se može vratiti u normalu poslije tretmana tiroksinom. Uzorak: S Metoda: SFT Vrijeme izdavanja: 3h

Kreatin kinaza, izoenzim CK-3 (CK-MM). Kreatin kinaza (CK) je dimer koji se sastoji iz M (mišićne) i B (moždane) subjedinice. Postoje tri izoenzima: CK-1 (BB), CK-2 (MB) i CK-3 (MM). Izoenzim CK-MM se nalazi u srčanom i u skeletnim mišićima. Kod zdravih osoba ukupna aktivnost CK potiče uglavnom od CK-MM, dok je aktivnost drugih CK-izoenzima uglavnom niska ili ispod detekcionog limita. CK-MM je indikator oštećenja mišića. Uzorak: S Metoda: gel elektroforeza Vrijeme izdavanja rezultata: 14 dana

Gama-glutamiltransferaza (GGT) je enzim koji u serumu primarno potiče iz hepatobilijarnog trakta. Predstavlja rani marker opstruktivne žutice i metastatskih neoplazmi. GGT je takođe povišena kod pacijenata sa infektivnim hepatitisom, kod masne jetre, u akutnom i hroničnom pankreatitisu i kod pacijenta koji uzimaju antikonvulzivne ljekove kao što su fenitoin i fenobarbital. Povišeni nivoi GGT se detektuju kod pacijenata sa alkoholnom cirozom. Određivanje aktivnosti u serumu ima ulogu u detekciji alkoholizma, oštećenja jetre alkoholom i pri praćenju alkoholne apstinencije. Takođe je korisno određivanje odnosa sa HDL-holesterom u slučaju alkoholizma, sa alkalnom fosfatazom (ALP) u slučaju alkoholnih oboljenja jetre i sa aspartat aminotransferazom (AST) za razlikovanje neonatalnog hepatitisa od bilijarne atrezije. Najviše vrednosti GGT se detektuju u primarnoj bilijarnoj cirozi i sklerozirajućem holangitisu. Uzorak: S Metoda: SFT Vrijeme izdavanja rezultata: 3h

Hitotriozidaza je enzim koji pripada familiji glikozilhidrolaza (nazvanih još i hitinaza) koje učestvuju u degradaciji hitina i hitinu sličnim jedinjenjima. Aktivirane makrofage luče hitotriozidazu. Povišene vrednosti serumske hitotriozidaze su detektovane kod lizozomnih bolesti kao što su Gaucher-ova bolest, fukocidoza i galaktosijalidoza. Međutim, povišene vrijednosti su utvrđene i u aterosklerozi, beta talasemiji, akutnoj malariji, visceralnoj lajšmanijazi, kao i u cerebrospinalnoj tečnosti obolelih od multiple skleroze. Hitotriozidaza se primarno primenjuje kao serumski marker makrofagne aktivnosti u Gaucher-ovoj bolesti. Značaj ovog enzima je u tome što pokazuje veću specifičnost od angiotenzin konvertujućeg enzima (ACE) koji je povišen i u drugim granulomatoznim oboljenima, pre svega u milijarnoj tuberkulozi. Poređenjem vrijednosti serumske hitotriozidaze obolelih od tuberkuloze sa zdravim ispitanicima i bolesnika sa sarkoidozom znatno više vrijednosti su nađene kod obolelih od sarkoidoze. Uzorak: S Metoda: ENZ Vrijeme izdavanja:14 dana

Holinesteraza-ChE se naziva i pseudoholinesteraza. Ovaj enzim katalizuje hidrolizu acetilholina, ali i drugih estara holina (butirilholin i benzoilholin), pa se još naziva i butirilholinesteraza ili benzoilholinesteraza, odnosno nespecifična ChE. Postoji i prava specifična holinesteraza (acetilholinesteraza, AChE) koja hidrolizuje samo acetilholin ili acetil-β-metilholin. Osim u cirkulaciji, ChE se nalazi i u jetri, pankreasu, slezini i intestinalnoj mukozi. Serumska ChE se sintetiše u jetri. Postoje 2 tipa pseudoholinesteraze, normalna (tipična) i atipična. Tip pseudoholinesteraze se nasleđuje recesivno. Aktivnost pseudoholinesteraze kod heterozigota je bliža donjoj granici normalnih osoba, dok je kod homozigota jako niska. Fenotipizacija serumske ChE je značajna za utvrđivanje osjetljivosti na miorelaksanse tipa sukcinil-holina. Tipična serumska ChE brzo hidrolizuje sukcinilholin. Kod deficijentnih osoba (sa atipičnim oblikom ChE) hidroliza sukcinilholina je spora, što se manifestuje produženom mišićnom relaksacijom i apneom nakon hirurške intervencije. Fenotipizacija serumske ChE se vrši odrijeđivanjem ukupne aktivnosti enzima i procenta njegove inhibicije u prisustvu dibukaina (dibukainski broj - DB) ili fluorida (fluoridni broj - FB). Aktivnost serumske ChE je snižena u trudnoći, uslijed oboljenja jetre, malnutricije, akutnih infekcija, karcinoma i hroničnih anemija. Kod akutnog virusnog hepatitisa odrijeđivanje ChE je značajno za prognozu. U hroničnom perzistirajućem hepatitisu smanjenje aktivnosti je neznatno, dok je u holestatskim bolestima aktivnost nepromijenjena. Uznapredovala ciroza i karcinom jetre dovode do značajnog smanjenja aktivnosti ChE. Ukoliko se isključi prisustvo oboljenja jetre, treba proveriti da li je niska aktivnost ChE posljedica atipične forme enzima. Trovanje organofosfatnim otrovima i neki ljekovi takođe mogu biti uzrok smanjenja aktivnosti enzima. Povećanje aktivnosti serumske ChE je uočeno kod djece do 5 godina starosti, kao i kod hiperlipidemije, gojaznosti, psorijaze, esencijelne hipertenzije, astme, alkoholizma, šizofrenije i Alzheimer ove bolesti. Uzorak: S Metoda: SFT Vrijeme izdavanja: 4h

Kisela fosfotaza, prostatična. Odrijeđivanje aktivnosti prostatične kisele fosfataze se koristi za dijagnozu i terapijsku kontrolu karcinoma prostate. Ako je aktivnost prostatičnog izoenzima povišena, može se tvrditi da se radi o karcinomu prostate, možda i sa metastazama, čak i u slučajevima kada se palpacijom ne pipa tumor. Bolesti prostate, kao što su benigna hipertrofija, prostatitis, infarkt prostate takođe dovode do povećanja aktivnosti. Odrijeđivanje prostatične kisele fosfataze u serumu je korisno u praćenju remisije ili povratka maligniteta prostate i proceni efikasnosti različitih režima tretmana. Povišene vrijednosti se održavaju 1–2 dana poslije manipulacija vezanih za prostatu (hirurgija, kateterizacije, RT). Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja: 4h

Laktat dehidrogenaza (LDH) izoenzimi. Laktat dehidrogenaza (LDH) je enzim glikolitičkog puta i njeno povišenje je rezultat oštećenja ćelija. LDH je tetramer i sastoji se iz dve vrste subjedinica. Postoji pet izoenzima (LDH 1-5). Relativni odnos izoenzima varira u zavisnosti od toga odakle potiče LDH: LDH1 - sastoji se od 4H subdjedinice - srce i eritrociti LDH2 - sastoji se od 3H i 1M subdjedinice - retikuloendotelni sistem LDH3 - sastoji se od 2H i 2M subdjedinice - pluća LDH4 - sastoji se od 1H i 3M subdjedinice - bubrezi, posteljica, pankreas LDH5 - sastoji se od 4M subdjedinice - jetra i poprečnoprugasti mišići Povišenje aktivnosti LDH u malignim stanjima je prilično nespecifično i nalazi se kod brojnih karcinoma uključujući jetru, non-Hodžkinov limfom, akutnu leukemiju, seminom, neuroblastom, karcinom dojke, želuca i pluća. Nivo aktivnosti u serumu je u korelaciji sa masom tumora kod čvrstih tumora i prognostički je indikator progresa oboljenja. Analiza izoenzima takođe ne doprisnosi značajnoj organo-specifičnosti. Povišenje izoenzima LDH5 se nalazi u slučaju metastaza na jetri, ali i u likvoru kad ukazuje na metastaze centralnog nervnog sitema. Uzorak: S Metoda: GEL Vrijeme izdavanja:14 dana

Laktat dehidrogenaza (LDH) je enzim prisutan u brojnim tkivima. Postoji pet izoenzima (LDH1-5). Visoka specifična aktivnost enzima se nalazi u jetri, srčanom mišiću, bubrezima i eritrocitima. Infarkt miokarda je uobičajeno udružen sa trostrukim do četvorostrukim povećanjem ukupne LDH, a slično povećanje je prisutno u miokarditisu, srčanim aritmijama, električnoj kardioverziji i pri zamjeni veštačkih valvula. Odrijeđivanje LDH predstavlja pouzdanu metodu pri kvantifikaciji stepena hemolize. U slučaju toksičnog hepatitisa sa žuticom postoji značajno povećanje (10 puta u odnosu na gornju granicu referentnog intervala); nešto niži nivoi se sreću kod virusnog hepatitisa i infektivne mononukleoze. Odnos LDH/AST može da se iskoristi pri diferencijaciji žutice. U slučaju Dišenove muskularne distrofije povišenje aktivnosti LDH može da bude prisutno i više godina prije pojave kliničkih simptoma, dok povećanje u toku bolesti ide i do 5 puta. LDH je povećana nakon napornog fizičkog vežbanja, u Aran-Dišenovoj i Kugelberg-Velanderovoj spinalnoj muskularnoj atrofiji, dermatomiozitisu, polimiozitisu. Ostala oboljenja koja daju povišenu LDH su renalni infarkt, korejska hemoragična groznica, hronična glomerularna oboljenja, šok, embolija pluća i hemolitičke i megaloblastne anemije. Indikacije za ispitivanje su dijagnoza i praćenje bolesti jetre, srca i tumora pluća i bubrega. Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja:3 h

Lipaza. Pankreasna lipaza je enzim odgovoran za hidrolizu u vodi nerastvornih estara glicerola dugolančanih masnih kiselina, čijim razlaganjem nastaju masne kiseline i 2-acilglicerol. Žučne soli i kofaktor kolipaza su neophodni za punu katalitičku aktivnost i visoku specifičnost. Lipazu i kolipazu sintetišu acinusne ćelije pankreasa. Lipaza je važan marker u postavljanju dijagnoze pankreatitisa i praćenje terapeutskog efekta. Aktivnost lipaze u serumu je povišena gotovo istovremeno sa pankreasnom amilazom u akutnom pankreatitisu, akutnim epizodama hroničnog pankreatitisa i opstruktivnom pankreatitisu, pri čemu u slučaju ozbiljne akutne inflamacije dolazi i do više desetina puta većih vrijednosti u odnosu na gornju granicu referentnog intervala. Lipaza ostaje mnogo duže povišena od amilaze. U slučaju akutnog abdomena u gornjem kvadrantu, kao i u slučaju penetrirajućeg duodenalnog čira, duodenalnog divertikuluma, holecistisa i ileusa gde postoji udeo i pankreasa u razvoju oboljenja, može da dođe do 5 puta veće vrijednosti od gornje granice referentnog intervala. Nivo lipaze je takođe povišen u renalnoj insuficijenciji, posebno kod pacijenata kojima je neophodna dijaliza. Blago povećanje je često prisutno u dijabetičnoj ketoacidozi, virusnom hepatitisu, epidemičnom parotitisu, abdominalnom tifusu i sarkoidozi. Preporuka je da se ispituje zajedno sa pankreasnom amilazom. Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja: 4h

Makro amilaza predstavlja kompleks alfa-amilaze (pankreasnog ili salivarnog izoenzima) sa imunoglobulinima (IgG, češće IgA) ili nekim drugim proteinima plazme. U serumu je moguća detekcija ovakve forme izuzetno rijetko. Zbog veličine molekule makro amilaza ne može da se filtrira u glomerulima pa se zbog toga značajno smanjuje renalni klirens, uslijed čega se aktivnost alfa-amilaze u urinu smanjuje u odnosu na serum. Komercijalni testovi za određivanje alfa-amilaze ne prepoznaju imunoglobuline u okviru kompleksa makro amilaze, zbog čega se dobija lažno povišena aktivnost ovog enzima u serumu. Makro amilaza se detektuje kod celijačne bolesti, diabetes mellitusa, limfoma, HIV infekcije, monoklonalne gamapatije, reumatoidnog artritisa i ulceroznog kolitisa. U nekim situacijama makro amilaza može nastati tokom primene infuzije kompleksiranjem alfa-amilaze sa visokomolekularnim glikoproteinima ili polisaharidima. Odrijeđivanje makro amilaze se primenjuje u situacijama kada se sumnja na lažno povišene vrijednosti alfa-amilaze u serumu, koje nisu u skladu sa kliničkom slikom pacijenta. Uzorak: S Metoda: GEL Vrijeme izdavanja: 14 dana

Pankreasna amilaza (P-tip) se stvara isključivo u pankreasu i oslobađa u intestinalni trakt, dok se salivarna amilaza (S-tip) sintetiše u pljuvačnim žlezdama i sekretuje u salivu, ali je takođe prisutna i u suzama, znoju i amnionskoj tečnosti, humanom mlijeku. Odrijeđivanje pankreasne amilaze se primenjuje za dijagnostikovanje i praćenje akutnog pankreatitisa i akutnih napada tokom hroničnog pankreatitisa. Porast aktivnosti pankreasne amilaze se javlja 12h od pojave simptoma, ostaje povišena 3-4 dana, a vrijednosti su obično 4-6 puta veće od gornje granice referentnih vrijednosti. U poređenju sa odrijeđivanjem alfa-amilaze, pankreasna amilaza ima značajno veću dijagnostičku vrijednost u detektovanju akutnog pankreatitisa koja se može uporediti sa lipazom. Uzorak: S Metoda: SPF Vrijeme izdavanja: 3h

Pankreasna elastaza 1, serinska proteaza specifična za pancreas i sintetiše se u acinusnim ćelijama pankreasa, a učestvuje u hidrolizi peptidnih veza. Odrijeđivanje pankreasne elastaze 1 je test za procjenu egzokrine funkcije pankreasa. U slučaju insuficijencije pankreasa uslijed smanjenog stvaranja i izlučivanja enzima, nivo pankreasne elastaze 1 u krvi i fecesu će biti smanjen. Najčešći uzroci insuficijencije pankreasa su cistična fibroza kod dece i hronični pankreatitis kod odraslih osoba. Test za odrijeđivanje aktivnosti pankreasne elastaze 1 u stolici je jednostavan, neinvazivan i lako primenjiv, što je posebno važno za dečiji uzrast. Rezultat testa je dobar pokazatelj egzokrinog statusa pankreasa kod dece sa hipotrofijom, cističnom fibrozom i hroničnim pankreatitisom. Odrijeđivanje pankreasne elastaze 1 u krvi i fecesu ima problem niske osetljivosti, tj ovim testom se mogu detektovati samo teže forme bolesti, dok oni sa blažom formom bolesti mogu ostati neotkriveni. Povišene vrijednosti su u akutnom pankreatitisu, cističnoj fibrozi (bronhopulmonalne infekcije, tokom antibiotske terapije), ekstrakorporalnoj cirkulaciji, hemodijalizi. Indikacije su insuficijencija egzokrinog pankreasa uzrokovana hroničnim pankreatitisom, hereditarnim pankreatitisom, autoimunološki uzrokovanim pankreatitisom, karcinom pankreasa, cistična fibroza, holelitijaza, diabetes mellitus, autoimunopatije i bolesti vezivnog tkiva (Wegenerova granulomatoza, sklerodermija i druge), hronične zapaljenske bolesti crijeva (M. Crohn), resekcija pankreasa, Shwachman-Diamond-sindrom. Uzorak: S,F Metoda: EIA Vrijeme izdavanja: 14 dana

Tiopurin S-metiltransferaza (TPMT) je citosolni enzim koji katalizuje S-metilaciju (inaktivaciju) tiopurinskih ljekova kao što su anti-tumorski (6-merkaptopurin i 6-tioguanin) i imunosupresivni (azatioprin) agensi. Ovi ljekovi se primenjuju u tretmanu akutne limfoblastne leukemije, inflamatornih bolesti crijeva, reumatoidnog atritisa, odbacivanja transplantiranih organa. Deficit TPMT je autosomno recesivno naslijedan defekt. Smanjena aktivnost TPMT enzima je povezana sa ozbiljnom hematopoetskom toksičnošću (mijelosupresija) poslije uzimanja standardnih doza nekog od ovih ljekova. Takođe, kod pacijenata sa izuzetno visokom aktivnošću ovog enzima uobičajena primjenjena doza ljeka nije dovoljna za sprovođenje terapije. Doze prepisanih tiopurinskih ljekova je potrebno uskladiti sa genotipom pacijenta da bi se izbegle komplikacije uslijed hematopoetske toksičnosti. Uzorak: eK Metoda: HPLC Vrijeme izdavanja: 14 dana